ནང་དོན་གཙོ་བོ། ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལྀག་མྱི་རྷྱའི་མཚན་དང་སྐབས་དེའི་ཞང་ཞུང་གི་སྲིད་དབང༌། མཐར་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལྀག་མྱི་རྷྱ་ཅི་ལྟར་བཀྲོངས་བའི་གནས་ཚུལ་དང་རྒྱུ་རྐྱེན་ཐད་ལ་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་བོ་རྣམས་ལྟ་ཚུལ་མ་མཐུན་པ་མང་བོ་བྱུང་ཡོད་པའི་ཐད་ཀྱི་གནད་དོན་འགའ་ལ་དཔྱད་ཡོད།
བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ། ཞང་ཞུང། ལྀག་མྱི་རྷྱ། ལིག་མྱི་རྐྱ ། སྲིད་དབང༌། ཁྲི་སྲོང་བརྩན།
གླེང་གཞི།
དུས་རབས་བདུན་པའི་དུས་དཀྱིལ་གྱི་ཡར་སྔོན་དུ་བོད་ཁམས་ཡོངས་རྫོགས་རང་ས་རང་ཡུལ་ནས་ས་སྐྱེས་རྡོ་སྐྱེས་བྱས་པའི་ཞང་ཞུང་རིག་གནས་ཀྱི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་མ་ཚུད་པ་མེད་མོད། དུས་རབས་བདུན་དཀྱིལ་ཙམ་ལ་བོད་ཡུལ་དུ་ཤྭཀྱ་ཐུབ་པའི་བསྟན་པ་དར་བའི་དབུ་ཚུགས་པ་དང་ཁྲི་སྲོང་བརྩན་གྱིས་སྐབས་གླགས་བཙལ་ཏེ་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལྀག་མྱི་རྷྱ་བཀྲོངས་བ་ནི། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་ནས་བཤད་ན་རིག་གནས་ཀྱི་འགྱུར་མཚམས་ཞིག་དང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དཀྱོགས་མཚམས་གལ་ཆེན་ཞིག་ལ་འཁེལ་ཡོད་པས། མཚམས་དེ་ནི་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་བསམ་བློ་དང་ལྟ་བ། འདུ་ཤེས། དད་མོས་སོགས་གང་ཐད་ནས་བཤད་ན་འགྱུར་ལྡོག་གསར་བ་ཞིག་ལ་གནས་འགྱུ་བྱེད་པའི་དུས་མཚམས་གལ་ཆེན་ཞིག་རེད། དེ་བས་ལྀག་མྱི་རྷྱ་དང་ཁྲི་སྲོང་བརྩན་གཉིས་ནི་སྐབས་དེའི་མི་སྣ་གལ་ཆེན་གཉིས་ཡིན་ལ། ལྀག་མྱི་རྷྱ་ཡིས་རང་ས་རང་ཡུལ་ནས་ས་སྐྱེས་རྡོ་སྐྱེས་བྱས་བའི་ཞང་ཞུང་རིག་གནས་སྲུང་སྐྱོབ་དང་ཁྱབ་བརྡལ། དར་སྤེལ། རང་གི་ཕ་ཡུལ་སྲུང་སྐྱོབ་སོགས་ལ་ལག་རྗེས་མི་དམན་པ་བཞག་ཡོད་པ་དང༌། ཁྲི་སྲོང་བརྩན་གྱིས་རིག་གནས་གསར་པ་ནང་འདྲེན་དང་རྒྱལ་ཁམས་གཅིག་གྱུར། ཕྱི་འབྲེལ་རྒྱ་བསྐྱེད་བཅས་ལ་ཕྱག་རྗེས་རླབས་ཆེན་བཞག་ཡོད་པ་བཅས་ཀྱི་རྗེ་བོ་གང་དེ་གཉིས་ལ་རང་རང་གི་བྱས་རྗེས་མི་ཆུང་བ་རེ་ཡོད་མོད། ལོ་རྒྱུས་དུས་ཀྱི་བཞུར་རྒྱུན་དང་འགྲོགས་ཏེ་དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་པ་འདིར་སླེབས་དུས། ཁྲི་སྲོང་བརྩན་གྱི་བྱས་རྗེས་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་སོ་སོས་གནམ་གྱིས་མི་ཁེབས་པ་ལྟར་བརྗོད་ཡོད་མོད། ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལྀག་མྱི་རྷྱའི་གནས་ཚུལ་དུས་ཀྱི་བཞུར་རྒྱུན་ཁྲོད་ན་འཇིག་ཉེན་ཆེ་བས། ང་ཚོས་རང་ཉིད་ཀྱི་ཕ་མེས་ཚོའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་དོ་སྣང་དང་ཐུགས་ཁུར་མི་བྱེད་པ་ནི། མདོར་གཏུགས་ན་རང་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་ལ་མཐོང་ཆེན་དང་བརྩི་བཀུར་མ་བྱས་པའི་སྣང་ཚུལ་ལས་མ་འདས་བས། བདག་གིས་རྒྱུ་མཚན་དེ་ལ་དམིགས་ཏེ་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལྀག་མྱི་རྷྱའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་གཏམ་ཕྲན་བུ་ཞིག་སྤེལ་རྒྱུ་ཡིན། ང་ཚོས་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལྀག་མྱི་རྷྱའི་ལོ་རྒྱུས་གསལ་བོ་ཞིག་ཤེས་ན། སྐབས་དེའི་བོད་མི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་ཀྱི་སྣང་ཚུལ་དང་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རྣམ་པ། མི་རྣམས་ཀྱི་བསམ་བློ་དང་ལྟ་བ། དཔལ་འབྱོར་དང་དམག་དོན་སོགས་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་སྒོ་ཀུན་ལ་ཆ་རྒྱུས་ཟབ་མོ་ཞིག་འབྱུང་བར་ཤིན་ཏུ་སྨན་ནོ།།
ས་བཅད་དང་བོ། ལྀག་མི་རྷྱའི་གནས་ཚུལ།
གཅིག ལྀག་མྱི་རྷྱའི་མཚན།
ལྀག་མྱི་རྷྱ་ནི་དུས་རབས་བདུན་པའི་ནང་བྱུང་ལ། ཞང་ཞུང་དང་སྤུར་རྒྱལ་བཙན་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དཀྱོགས་མཚམས་ཚབས་ཆེན་ཞིག་ལ་འཁེལ་བའི་མི་སྣ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་མོད། དུས་རབས་ཀྱི་གོད་ཆག་བར་ནས་སྐུ་ཉིད་ཀྱི་ལག་རྗེས་མང་བོ་ཞིག་དུས་ཀྱི་ཆར་ཆུས་འཇིག་ཉེན་གྱི་གནས་སུ་གྱརཡོད་པ་ནི་རང་མི་རིགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གྱོང་གུད་ཚབས་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པར་དམིགས་ཏེ། སྐུ་ཉིད་ཀྱི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་ལས་ཐོག་མར་ཁོའི་མཚན་གླེང་བ་སྟེ། ལྀག་མྱི་རྷྱའི་མཚན་གྱི་འབྲི་སྟངས་ལ། 《ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས》ལས། (1) ལྀག་མྱི་རྷྱ། 《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ》ལས། (2)ལིག་མིན་རྒྱལ། (3)ལིག་མིན་རྐྱ། 《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད》ལས། (4)ལིག་མི་རྐྱ་ལྡེ་བུ། (5) ལིག་མི་སྐྱ་ལྡེ་བུ།《བོན་སྒོ》དེབ་བཅུ་བདུན་པ་ལས། (6) ལི་མིག་རྒྱ། ལིག་མི་རྐྱ། ལིག་མི་རྒྱ། ལིག་མི་སྐྱ། ལིག་མྱི་རྷྱལ་ལྡེ་བུ།《ལེགས་བཤད་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》ལས། (7) ལི་མི་རྒྱ།《བོན་སྒོ》དེབ་བཅུ་བཞི་བ་ལས། (8) ལྀག་མྱྀརྱ། ལྀ་རྷྱམྱྀ་ཧྱ། ལྀག་སྙ་ཤུར། ལེག་སྙ་ཤུར་ལ་སོགས་པའི་འབྲི་སྟངས་མི་འདྲ་བ་མང་བོ་ཡོད་པས་རེ་རེ་ལ་རྒྱུ་མཚན་མི་འདྲ་བ་རེ་ཡོད་པ་སྨོས་མ་དགོས་མོད། 《ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས》ལས། (9) “ལྀག་མྱི་རྷྱ”ཞེས་བྲིས་ཡོད་པ་འདི་ཡིས་ངེས་ཤེས་གསར་བ་ཞིག་བསྐྱེད་པ་ནི། དུས་རབས་བཅུ་བའི་མཇུག་གི་སྐད་གསར་བཅས་ཐེངས་གསུམ་པའི་རྗེས་ནས་བོད་ཀྱི་གནའ་བོའི་ཡིག་རྙིང་མང་བོའི་ནང་གི་དབྱངས་ཡིག་གུག་གུ་ཕྱིར་ལོགས་པ་རྣམས་ཐད་ཀར་གུག་གུ་ཕྱིར་མ་ལོགས་པར་བསྒྱུར་བ་དང་མགོ་འདོགས་སྐོར་ཞིག་ཀྱང་བླངས་ཏེ་བོད་ཡིག་གི་ཡིག་གཟུགས་གཅིག་གྱུར་ལ་བཀས་བཅད་ཞིབ་ཚགས་ཚད་ལྡན་ཞིག་བྱས་ཀྱང༌། དོན་གྱི་སྟེང་ནས་འགྱུར་བ་བྱུང་མེད་པར། རྡོ་རིང་དང་ཏུང་ཧོང་གི་ཡིག་རྙིང་རྣམས་སུ་“གྱྀ”ཞེས་པ་དེ་འབྲེལ་སྒྲའི་དོད་ལས་དོན་གཞན་མེད་མོད། སྐད་གསར་བཅད་ཐེངས་གསུམ་པའི་རྗེས་སུ་“གྱི” རུ་བསྒྱུར་རྗེས་ཀྱང་འབྲེལ་སྒྲའི་སྐད་དོད་ལས་དོན་གཞན་མེད་པ་དང༌། དེ་བཞིན་《བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་གནའ་རྩོམ་གཅེས་བསྡུས》ལས། (10) “འདྀ་ལྟར་བོད་རྒྱ་གཉྀས་གྱྀ་རྗེ་བློན་གྱྀས་ཞལ་གྱྀསབཤགས་མནའ་བོརཏེ། ། གཙྀགས་ཀྱྀ་ཡྀ་གེ་ཞྀབ་མོར་བྲིས་ནས། ། རྒྱལ་བོ་ཆེན་པོ་གཉྀས་གྱྀ་ནི་ཕྱག་རྒྱས་བཏབ། །”ཞེས་པ་དང༌། “འདི་ལྟར་བོད་རྒྱ་གཉིས་ཀྱི་རྗེ་བློན་གྱིས་ཞལ་ནས་མནའ་བོར་ཏེ། གཙིགས་ཀྱི་ཡི་གེ་ཞིབ་མོར་བྲིས་ནས། རྒྱལ་བོ་ཆེན་པོ་གཉིས་ཀྱིས་ཕྱག་རྒྱས་བཏབ”ཅེས་པ་སོགས་ལ་གཞིགས་ཚེ། དེང་སྐབས་ཅུང་རྒྱ་ཁྱབ་ཏུ་སྤྱོད་བཞིན་པའི་“ལིག་མི་རྐྱ”ཞེས་པ་དེ་ཏུང་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ནང་གི་“ལྀག་མྱི་རྷྱ”ཞེས་པ་ལས། “ལྀག”ནི་“ལིག”དང༌། “མྱི”ནི་“མི”ལ་སྐད་གསར་བཅད་ཐེངས་གསུམ་པའི་རྗེས་སུ་འགྱུར་བ་ཐེ་ཚོམ་མེད། “རྐྱ”ནི་གནའ་བོའི་ལག་བྲིས་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་ཕལ་ཆེ་བའི་ནང་དུ་“རྷྱ”དང་དབྱིབས་འདྲ་སྟེ་“རྐྱ”ལྟར་བྲིས་ཡོད་པས་རྗེས་སུ་“རྷྱ”རུ་འབྲི་འཇོལ་བྱུང་བ་ཐག་ཆོད་རེད་སྙམ། དེ་བཞིན་《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད》ལས། (11) “དུས་དེའི་རྒྱལ་བོའི་མཚན་ལ་ལིག་མྱི་རྷྱལ(12) ལྡེ་བུ་ཟེར་བའང་ཤེས་ཐུབ། ལིག་མྱི་རྷྱལ་ནི་དེ་དུས་ཀྱི་རྒྱལ་བོ་རྣམས་ཀྱི་སྤྱིའི་མཚན་ལྟ་བུ་ཞིག་ཏུ་ཆགས་ཡོད་པ་སྟེ། ཞང་ཞུང་གི་སྐད་དུ“ལིག”ཅེས་པ་ནི་སྲིད་པའི་དོན་ཡིན་ལ། “མྱིའམ་མི”ཞེས་པ་ནི་དྲང་པོའམ་མཛངས་པ་ལ་འཇུག་པ་དང“རྷྱའམ་རྐྱ”ཞེས་པ་ནི་རྗེའི་དོན་ཏེ། གཅིག་ཏུ་དྲིལ་བས་“སྲིད་པའི་དྲང་རྗེ”ཞེས་བྱ་བ་ཡིན།”ཞེས་བྲིས་ཡོད། 《འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་བོ》(13) ན་འཁོད་པའི་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མིན་རྐྱའི་ཕྱག་ཐམ་སྨན་རིའི་བླ་བྲང་གི་རྩིས་སྤྲད་དུ་ཡོད་པ་འདིའི་ངོས་སུ་ཡང་ཞང་ཞུང་གི་ཡི་གེ་གསལ་བར་འདུག་ཅིང༌། དེ་འདི་ལྟར་ཏེ།
[འདི་ནི་སྨན་རིའི་བླ་བྲང་རྩིས་སྤྲད་ཁང་དུ་ཉར་བའི་ལིག་མི་རྐྱའི་ཕྱག་ཐམ་གྱི་འདྲ་པར་ཡིན།]
ཕྱག་ཐམ་འདི་རུ་བྲིས་ཡོད་པའི་ཞང་ཡིག་བོད་ཡིག་དུ་བསྒྱུར་ན། “ཐམས་ཅད་ལ་དབང་བསྒྱུར་སྲིད་པའི་རྗེ་བོ”ཞེས་པའི་དོན་ལྡན་པར་གཞིཊ་ནའང༌། “ཐམས་ཅད་དབང་བསྒྱུར”ཞེས་པ་ནི་སྐབས་དེའི་རྗེ་བོ་ཀུན་ལ་བསྟོད་པའམ་མངའ་ཐང་བརྗོད་པའི་ཚིག་ཞིག་ཡིན་པ་ལས་རྒྱལ་པོའི་མཚན་དངོས་མིན་པ་གསལ་བ་དང༌། “སྲིད་པའི་རྗེ་བོ”ཞེས་པ་ནི་གོང་ནས་བརྗོད་ཟིན་པ་ལྟར། བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་སྐོར་ཞིག་གི་ནང་བྲིས་བའི་“ལྀག་མྱི་རྐྱ”ཞེས་བའི་ཞང་སྐད་དེ་ཡི་དོན་དང་མཐུན་པས། འདི་ལས་བརྩན་པའི་ལུང་གི་རྒྱབ་བརྟེན་ཞིག་མི་དགོས་པར་རྗེ་བོ་དེའི་མཚན་དངོས་ལ་“ལྀག་མྱི་རྐྱ”རུ་འབོད་ལ་སྐད་གསར་བཅད་ཐེངས་གསུམ་པའི་རྗེས་ནས་“ལིག་མི་རྐྱ”རུ་རིམ་འགྱུར་བྱུང་བ་ཁ་ཚོན་བཅད་ཀྱང་ལོ་རྒྱུས་དངོས་དང་མི་འགལ་སྙམ། “ལིག་མི་རྐྱ”ཞེས་པ་དེ་ཐོག་མའི་མིང་དང་བསྡུར་ན་ཡིག་གཟུགས་ཀྱི་སྟེང་ནས་འགྱུར་ལྡོག་ཕྲན་བུ་རེ་ཡོད་ཀྱང༌། དེ་ནི་སྐད་གསར་བཅད་ཀྱི་འབྲས་བུ་ཡིན་པས་དོན་གྱི་སྟེང་ནས་འགལ་ཟླ་མེད་ལ། སྐད་གསར་བཅད་ཐེངས་གསུམ་པ་ནི་གཙོ་བོ་ཡིག་གཟུགས་གཅིག་གྱུར་ལ་བཀའ་ཡིས་བཅད་པའི་ཁྲིམས་ཀྱི་གཏན་འབེབས་ཞིག་ཡིན་པས། རྗེས་སོར་ང་ཚོས་“ལིག་མི་རྐྱ”ཞེས་ཁྱབ་བརྡལ་བྱས་ཤིང་མཚན་མར་བཟུང་ཡང་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་འགལ་ཟླ་ཞིག་མ་རེད་སྙམ།
གཉིས། ལིག་མི་རྐྱའི་བཙུན་མོའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ།
ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱའི་བཙུན་མོའི་སྐོར་ལ་དཔྱད་པ་གཏོང་པ་ནི་སྐབས་དེའི་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་ངོ་བོ་དང༌རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་མངའ་ཐང༌། ཕྱི་འབྲེལ་གནས་བབས་སོགས་ལ་འབྲེལ་བ་དམ་ཟབ་ཡོད་པས་འདིར་ཕྲན་ཙམ་སྤྲོས་ན།《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད》ལས། (14) ལིག་མི་རྐྱའི་གནས་ཚུལ་བཤད་པའི་སྐབསསུ“ཞང་ཞུང་རྒྱལ་པོ་ལ་བཙུན་མོ་གསུམ་ཡོད”ཅེས་པ་དང༌། 《འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་བོ》ལས། (15) བོད་ཀྱི་བུ་མོ་སད་མ་ཀར་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་པོ་ལིག་མི་རྐྱའི་བཙུན་མོར་བརྫངས་བའི་གནས་ཚུལ་བརྗོད་པའི་དུས་སུ“ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་བཙུན་མོ་གསུམ་ཡོད” ཞེས་བྲིས་ཡོད།《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ》ལས། (16) “བཙུན་མོ་ཆེ་ཤོས་ཁྱུང་མོ་ཟ་མཚོ་རྒྱལ། (ཤུད་ཀེ་བཟའ་རྩལ་ཐིང་ཤགས)འབྲིང་བ་ཀུ་རུབ་ཟ་སྒྲོན། ཆུང་ཤོས་གུ་རུབ་ཟ་སྣང་སྒྲོན་ལེགས་མོ”ཞེས་གསལ་བོར་འཁོད་པ་སོགས་ཀྱིས་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱ་ལ་ཁྲི་སྲོང་བརྩན་གྱི་སྲིང་མོ་སད་མ་ཀར་མ་བརྩིས་བའི་བཙུན་མོ་གསུམ་ཡོད་པ་ཁ་གསལ་དུ་བརྗོད་ཡོད་པ་དང༌། 《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད》ལས། (17)“བཙན་མོ་སད་མ་ཀར་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱའི་ཁབ་ཏུ་མ་འབྱོར་བའི་སྔོན་ཙམ་ན། རྒྱལ་བོའི་བཙུན་མོ་ཆེན་མ་ཤུད་ཀེ་བཟའ་རྩལ་ཐིང་ཤགས་ཞེས་བྱ་བ་ཞིག་པ་དེ”ཞེས་པ་དང༌། 《འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་བོ》ལས། (18)“ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལ་བཙུན་མོ་གསུམ་ཡོད་པའི་ཆུང་ཤོས། གུ་རུབ་ཟ་སྣང་སྒྲོན་ལེགས་བྱ་བ། ལོ་བཅོ་བརྒྱད་ལོན་པ་ཞིག་ཡོད་པ་”བཅས་ལ་གཞིགས་ཚེ། “ཀུ་རུབ་ཟ་སྒྲོན”དཔྱད་མི་དགོས་བར་བཙུན་མོ་འབྲིང་བ་ཡིན་པ་ཤུགས་ཀྱིས་བསྟན་ཡོད་ལ། ལྷག་པར་དུ་ལུང་གོང་མ་དེ་ལས་“བཙུན་མོ་ཆེ་ཤོས་ཁྱུང་མོ་ཟ་མཚོ་རྒྱལ། (ཤུད་ཀེ་བཟའ་རྩལ་ཐིང་ཤགས)འབྲིང་བ་ཀུ་རུབ་ཟ་སྒྲོན། ཆུང་ཤོས་གུ་རུབ་ཟ་སྣང་སྒྲོན་ལེགས་མོ”ཞེས་བྲིས་ཡོད་པ་ཡིས་སད་མར་ཀར་མ་ཐེ་བའི་ལིག་མི་རྐྱའི་བཙུན་མོ་གསུམ་གྱི་ཆེ་ཆུང་གི་རིམ་པ་ཡང་གསལ་བོར་རྟོགས་ནུས། དེ་ནས་བོད་ཀྱི་བུ་མོ་སད་མ་ཀར་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོའི་བཙུན་མོར་བརྫངས་བ་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བོ་ཀུན་ཁ་མཐུན་ཏེ།《ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ》ལས། (19)“བཙན་མོ་སད་མར་ཀར། ལྀག་མྱི་རྷྱ་ལ་ཆབ་སྲིད་ལ་གཤེགས་སོ”ཞེས་གསལ་ལ། ལུང་འདི་ལས་ང་ཚོས་གསལ་བོར་རྟོགས་ནུས་པ་ནི་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱ་ལ་ཆེ་བ་ཁྱུང་མོ་བཟའ་མཚོ་རྒྱལ་དང༌། བྲིང་བ་ཀུ་རུབ་ཟ་སྒྲོན། ཆུང་བ་གུ་རུབ་བཟའ་སྣང་སྒྲོན་ལེགས་མོ། ཐ་ཆུང་སད་མ་ཀར་བཅས་ཀྱི་བཙུན་མོ་བཞི་ཡོད་པ་ཁ་ཚོན་བཅད་ཀྱང་རྩོད་མེད་ཀྱི་གནས་སོ། །
ས་བཅད་གཉིས་པ། ལིག་མི་རྐྱའི་སྲིད།
གཅིག ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་ས་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར།
ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་ཁམས་བགོ་སྟངས་ཀྱི་ཐད་ནས། ཕལ་ཆེར་བོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ཚང་མའི་ལྟ་བ་གཅིག་མཐུན་དུ་བབས་ཡོད་པ་ནི། ཞང་ཞུང་སྒོ་ཕུག་བར་གསུམ་བགོ་ཚུལ་དང་ཞང་ཞུང་སྒོ་ཕུག་བར་གསུམ་དུ་བགོས་བའི་ཞང་ཞུང་སྒོ་བར་ཡང་བསྐྱར་སྒོ་ཕུག་བར་གསུམ་ཏུ་བགོ་ཚུལ་ཡོད་དེ། ཞང་ཞུང་སྒོ་བའི་ཕུག་པའི་ལྟེ་བ་ནི་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་ཡིན་ལ་གནས་དེ་དེང་སང་སྟོད་མངའ་རིས་ཀྱི་གངས་རིན་པོ་ཆེའི་ནུབ་ཕྱོགས་སུ་སྤྱི་ལེ་ཉིས་བརྒྱ་ནས་སུམ་བརྒྱ་ཡས་མས་སོང་ཚེ་གུར་གྱམ་དགོན་པ་(འགུར་གྱམ་དགོན་པ)ཞེས་པ་ཞིག་ཡོད་པ་དེའི་ཉེ་ལོགས་ལ་ངོས་འཛིན་གྱི་ཡོད། ཞང་ཞུང་སྒོ་བའི་བར་མའི་ལྟེ་བ་ནི་དྭངས་ར་ཁྱུང་རྫོང་ཞེས་པ་དེ་ཡིན་ལ། དེ་དེང་སང་ལྷ་སའི་བྱང་ཕྱོགས་ཀྱི་ནག་ཆུའི་དྭངས་ར་གཡུ་མཚོའི་འགྲམ་རྒྱུད་ལ་ངོས་འཛིན། ཞང་ཞུང་སྒོ་བའི་སྒོ་བའི་ལྟེ་བ་ནི་སུམ་པ་གླིང་གི་གྱིམ་ཤོད་དམ་ཁྱུང་ཕོ་རི་རྩེ་དྲུག་ཞེས་པ་དེ་ཡིན་ལ། དེང་སང་ཆབ་མདོ་ས་ཁུལ་གྱི་སྟེང་ཆེན་རྫོང་གི་ཡུལ་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན། དེ་ན་འདིར་བརྗོད་པའི་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱའི་རྒྱལ་ས་ནི་ཞང་ཞུང་སྒོ་བའི་ཕུག་པའི་ལྟེ་བ་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་ཡིན་པ་སྨོས་མེད་ཡིན་ཏེ།《ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ》ལས། (20)“བཙན་མོས་མགུར་བླངས་པའ། ། ཡུལ་གྱི་(ནི་)སྐལ་པོག་པ། ཁྱུང་ལུང་ནྀ་རྔུལ་མཁར་ཞིག མུ་སུ་ནྀགཞན་ན་རེ༌། པྱི་བལྟས་ནྀ་ངམ་དང་བྲག ནང་བལྟས་ནྀ་གསེར་དང་དབྱིག”ཅེས་བཤད་ཡོད་པ་དེ་ཡིས་བདེན་དཔང་བྱས་ཡོད། ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་ལ་འབྲི་ཚུལ་གྱི་སྟེང་ནས་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་དང་ཁྱུང་ལུང་རྔུལ་མཁར། ཁྱུང་ལུང་རྡུལ་མཁར། ཁྱུང་ལུང་ཡུལ་མཁར་བཅས་མི་འདྲ་བ་བཞི་ཡོད་མོད། དེ་དག་ལས་ཆེས་ཐོག་མའི་མིང་ནི“ཁྱུང་ལུང་རྔུལ་མཁར”ཡིན་པར་འདོད་དེ། རྒྱུན་མཚན་ནི། 《ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ》ལས། (21)“ཁྱུང་ལུང་ནི་རྔུལ་མཁར་ཞིག༌།”ཞེས་བྲིས་ཡོད་པ་ཡིས་གསལ་བོར་ཤེས་ཐུབ། རྗེས་སུ“དངུལ་མཁར”ཞེས་བའི་ཐ་སྙད་བྱུང་ཡོད་པ་ནི་བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་རྣམས་སུ་“རྔུལ”དང“དངུལ”གཉིས་བརྗེ་སྤོར་གྱི་ཚུལ་གྱིས་བྲིས་པ་མང་ལ་དོན་ཀྱང་གཅིག་ལ་གོ་བཞིན་ཡོད་པས་རྒྱུ་མཚན་དེའི་དབང་གིས་བྱུང་བའི་ཤས་ཧ་ཅང་ཆེ། མཚམས་ལ་ལར“རྡུལ་མཁར” ཞེས་བྲིས་ཡོད་པ་དེ་ཡིག་རྙིང་ལག་བྲིས་ལ་ལར“ང་ཡིག”གི་རྐང་པ་རིང་ཙམ་བྲིས་བ་རྗེས་སུ་ལྟ་འཛོལ་བྱུང་བས་“རྡུལ”ལྟར་བྲིས་པ་རྩོད་མེད་རེད་སྙམ། “ཁྱུང་ལུང་ཡུལ་མཁར”ཞེས་པ་འདི་ཅི་ལྟར་བྱུང་བའི་ཐད་ཀྱི་གནས་ལུགས་ཞིག་ད་སྔ་མ་རྙེད་པས་རེ་ཞིག་བཏང་སྙོམས་སུ་བཞག གནས་འདི་ལ“ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར”ཞེས་འབོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཇི་ལྟར་བྱུང་ཟེར་ན། “ཁྱུང་ལུང”ཞེས་འབོད་དོན་ནི་ཐོག་མའི་དུས་སུ་ཡུལ་འདི་ན་ཁ་ཡུག་ཞེས་བའི་ས་ཆ་ཞིག་ཡོད་པ་དེར། བྱ་རྒྱལ་ཁྱུང་ཆེན་ཞིག་བབས་ཏེ་རྗེས་སུ་ཡུལ་ཁམས་དེ་ནས་ཁྱུང་གི་གྲངས་ཚད་ཧ་ཅང་འཕར་བ་དང་རིམ་གྱིས་གནས་དེ་ནི་ཁྱུང་གི་མི་རྒྱུད་སྤེལ་སའི་ཆེས་ཐོག་མའི་གནས་གཞིར་གྱུར་བས་ན་ཁྱུང་ལུང་ཞེས་བའི་མིང་གི་ཐོག་མ་དེ་ལྟར་ཐོགས་པར་འདོད་དེ། 《ཁྱུང་ཕོའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་》ལས། (22)“ཚེ་ལོ་བརྒྱ་བའི་གཤེན་རབ་འདུལ་བའི་སྐབས་ལ་བབས་པའི་དུས་འདིར། དམུ་རིགས་དབྲ་ལས་སྤྲུལ་བའི་ཁྱུང་ཆེན་ཡང༌། ཞང་བོད་དུ་བསྟན་པ་སྤེལ་བའི་དུས་ལ་བབས་པས། ནགས་ཚལ་གྱི་གླིང་དུ་ཟགས་མེད་ཤེས་རབ་ཀྱི་དགོངས་པ་རྫོགས་ཀྱང༌། ཟགས་བཅས་སྤྲུལ་བའི་བྱ་ཁྱུང་སྐུ་རུ་མངོན་པར་བཞེངས་ནས། སྐུ་ལུས་ཕྲུག་ཕྲུག་ལན་གསུམ་སྤྲུག་པའི། རི་འདར་བ་དང་རྒྱ་མཚོ་འཆོལ་བ་དང༌། རྩི་ཤིང་རྣམས་ཀྱང་ཤིག་ཤིག་འགུལ་ནས། བར་སྣང་གི་ཁམས་སུ་འཕུར་ཏེ་ཀུན་དུ་ལྡིང་འཁོར་ལྡིང་ལྡིང་ནས། ཞང་ཞུང་ཁ་ཡུག་མེ་ཏོག་མཛེས་བའི་གླིང་དུ་དར་ཅིག་བབས། ་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་གཙོས་པའི་རིན་པོ་ཆེ་རྫོང་བརྒྱད་ལ་སོགས་པ་ཤུགས་ཀྱིས་གྲུབ། བབ་པའི་ལུང་པ་དེ་ལ་ཡང་ཁྱུང་ལུང་དུ་མིང་འདོག་པ”ཞེས་བྲིས་ཡོད་པ་ཡིས་མིང་དེའི་འབྱུང་ཁུངས་ཧ་ཅང་གསལ། “དངུལ་མཁར”ནི་ཡུལ་ཁམས་དེ་གའི་ས་དབྱིབས་དང་ས་མདངས་བཅས་ཀྱི་ཐད་ནས་བཏགས་པ་ཡིན་ཤས་ཆེ་སྟེ།《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད》ལས༌། (23) “དངུལ་མཁར་གྱི་ཐ་སྙད་བྱས་པའི་རྒྱུ་མཚན་གྱི་གཙོ་བོ་ནི་སྐུ་མཁར་གནས་གཞིའི་རི་དེ་ས་དང་བྲག་རྡོ་འདྲེས་མ་དབུས་ཕྱོགས་སུ་དཀར་མདངས་ཆེ་ལ། བྲག་རིའི་སྟོད་ངོས་སུ་དམར་སེར་མཐིང་ཁའི་འཇའ་རིས་ལྟ་བུ་དེ་ཙམ་མི་གསལ་བ་ཞིག་ཡོད་འདུག་པ་དེ་ལ་བརྟེན་ནས་ཐ་སྙད་དེ་སྐད་དུ་གྲགས་ཡོད་པར་མངོན”ཞེས་པ་དེ་ཧ་ཅང་དོན་དང་མཐུན་པ་ཞིག་རེད་སྙམ། 《གངས་ཏི་སེའི་དཀར་ཆག་ཚངས་དབྱངས་ཡིད་འཕྲོག》ལས། (24) “གྲོང་ཁྱེར་རྒྱལ་བ་མཉེས་བའི་ཡུལ་གྱི་དངུལ་དཀར་བོའི་ཁྲོ་ཆུ་རྨང་རྡོ་ཅན”ཞེས་པས་ས་མདོག་ལ་བལྟས་དེ་མིང་དེ་ལྟར་བཏགས་པ་གསལ་བོར་རྟོགས་ཐུབ།
གཉིས། ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱའི་མངའ་ཁོངས་དང་དམག་སྡེ།
1. ལིག་མི་རྐྱའི་མངའ་ཁོངས།
ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་ཁམས་སྤྱིའི་བགོ་སྟངས་ནི་བཞེད་ཚུལ་ལྟར་ན། ཞང་ཞུང་ཕུག་པ་སྟག་གཟིག་འོལ་མོ་གླིང་དང་བར་བ་རྒྱལ་མཁར་བར་ཆོད། སྒོ་བ་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་དང༌། ཞང་ཞུང་སྒོ་བའི་ཕུག་པ་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་དང་བར་བ་དྭངས་ར་ཁྱུང་རྫོང༌། སྒོ་བ་སུམ་པ་གླིང་གི་གྱིམ་ཤོད་བཅས་ཀྱི་ལྟ་བ་གཅིག་མཐུན་ཡིན། འདིར་སྐབས་སུ་བབས་པ་ནི་ཁྱུང་ལུང་དངུལ་ཁར་རྒྱལ་སྲིད་ཀྱི་ལྟེ་བ་བྱས་པའི་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱའི་མངའ་ཁོངས་ཀྱི་སྐོར་ཡིན་ལ། ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་ནས་སླས་ཀྲ་གུ་གེའི་རྒྱལ་བོ་རིན་ཆེན་འོད་ཀྱི་བྱ་རུ་ཅན་དང༌། རྒྱུང་ཡར་མུ་ཁོད་གཞའ་ཚོན་འོད་ཀྱི་བྱ་རུ་ཅན། ཀྱི་ལེ་གུ་གེ་རྒྱལ་བོ་ཨུན་ཆེན་དུང་གི་བྱ་རུ་ཅན་སོགས་ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་རབས་སྐོར་ཞིག་གིས་ལོ་ངོ་ཧ་ཅང་མང་པོ་ཞིག་གི་སྔོན་ནས་ཆབ་སྲིད་དང་དཔལ་འབྱོར། རིག་གནས་བཅས་ཀྱི་ལྟེ་བ་བྱས་ཏེ་རྒྱལ་ཁབ་བསྐྱངས་ལ། དུས་རབས་བདུན་པའི་དུས་དཀྱིལ་གྱི་བར་དུ་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་རབས་ཀྱིས་ཡར་ཀླུང་རྒྱལ་ཕྲན་མ་གཏོགས་ཞང་ཞུང་ནས་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་ཡུལ་ཁམས་མང་ཤས་ཤིག་ལ་ཆབ་སྲིད་དང་རིག་གནས་གང་ཐད་ནས་མངའ་བསྒྱུར་ཡོད་པ་ལོ་རྒྱུས་དངོས་དང་མཐུན་པས། སྐབས་དེ་དུས་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་ཧ་ཅང་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་དངོས་ཡོད་ཀྱི་གནས་ཚུལ་ཞིག་རེད། དུས་རབས་བདུན་པའི་ནང་བྱུང་བའི་ཞང་རྒྱལ་མཐའ་མ་ལིག་མི་རྐྱས་ཀྱང་བོད་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་བརྩན་གྱིས་བཀྲོངས་རེག་གི་བར་དུ། རྒྱལ་བོ་སྔ་མ་ཚོ་ནང་བཞིན་རང་གི་སྔར་ཡོད་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་ལ་དབང་བསྒྱུར་བའི་སྲིད་བརྟན་པོ་ཡིན་ལ་མངའ་ཁོངས་ཀྱང་ཧ་ཅང་རྒྱ་ཆེ་སྟེ། 《འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་བོ》ལས། (25) “ཕྱི་མ་སྒོ་པ་ཞང་ཞུང་དངོས་ཀྱི་ཡུལ། སྟོད་ན་ཁ་ཆེའི་ཡུལ་མཚམས་སེང་པའི་ཕྱིན། བྱང་ཕྱོགས་ཧོར་གྱི་གངས་རྒྱུད་ཚུན་དང་སྨད། སུམ་པ་གླིང་གི་གྱིམ་ཤོད་ཡན་ཆད་དང༌། ལྷོ་རྒྱུད་རྒྱ་གར་བལ་བོའི་ཡུལ་ཁམས་ཚུན”ཞེས་དང༌། ཡང་(26) “སྤྱིར་ཞང་ཞུང་དང་བོད་གཉིས་ས་བགོས་པ་ལ། གཙང་ཁ་རག་ཡན་མན་ཡིན་ལ། ལིག་མི་རྐྱ་ཡི་དུས་ཞང་ཞུང་ལ་དམག་སྟོང་སྡེ་དགུ་ཁྲི་དགུ་འབུམ་སུམ་པའི་སྟོང་བུ་ཆུང་ཡར་དེའི་མངའ་རིས། མར་པ། སྟག་ལོ་གུ་རིབ་ཁྱུང་བྱིད། ཁྱུང་པོ། འུ་སངས། སུམ་པའོ། ། ཞེས་སོ། ། སྦལ་ཏེ། རྐང་ཕྲན། ལ་དྭགས། ཟང་མཁར། གར་ཞ། ཉུང་ཏི། སྤི་ཏི། ཁུ་ནུ། ཚང་ས། དྲུག་ཉི། ཉི་ཏི། ཀྱོ་ནམ། ཤ་ཁོག མགར་ཡང༌། ཚང་རོ། ཏི་དཀར། སླེ་མི་ནང༌། ཝོམ་གློ སེ་རིབ། དོལ་པོ། ཀྲུག་སྐྱེས་སོགས། ར་མང་ཡུལ་ཡན་གྱི་ལྷོ་རྒྱུད་དང༌། རུ་ཐོག་གུ་གེ སྤུ་ཧྲེང་སྐོར་གསུམ་དབུས་བཟུང་བའི་ཁ་ཡུག་ཁ་སྐྱོར་ཁ་རག་ཡུལ། ཅི་ཤང་ཅི་ན་གུ་རུབ་ཚོགས་ཅུ་དང༌། ར་སངས་ནག་ཙང་ཤང་གྱེར་བྱང་རྒྱུད་བཅས། ཡུལ་ཁམས་དྲུག་ཅུ་ཁྲི་སྡེ་བརྒྱད་ཅུའི་ཞིང༌།”ཞེས་པ་དང༌།《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད》ལས། (27) “ཁྱུང་ལུང་དངུལ་མཁར་ཞང་ཞུང་གི་ཁ་ཡུག་མན་ཆད། དམའ་ཤེ་ལེ་རྒྱ་དཀར་སུམ་པ་གླིང་གི་གྱིམ་ཤོད་ཡན་ཆད། ལྷོ་དོམ་སྒྲོ་ནག་མོ་སྨྱུག་མ་བུ་འཁུར་ཚུན་ཆད། བྱང་ལི་ཡུལ་སྒང་སྟོད་འཇག་མ་གླུ་ལེན་ཚུན་ཆད་དུ་རུ་བཞི་བོད་ཀྱི་ས་བསྐོར་དུ་བཅད་དེ”ཞེས་པ་དང།《ལེགས་བཤད་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》ལས། (28) “ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ནི་ཟླ་བ་ཕྱི་མ་ལ་ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་ནས་སུམ་པ་གླང་གི་གྱིམ་ཤོད་དུ་སྐུ་རྐྱེན་ནང་བཅས་འདུན་མ་ལ་བཞུད་ཀྱིས། ”ཞེས་པ་སོགས་ཀྱིས་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱའི་མངའ་ཁོངས་གསལ་བོར་བསྟན་ཡོད་ལ། ལིག་མི་རྐྱས་ཀྱང་དུས་རབས་བདུན་པའི་དུས་དཀྱིལ་གྱི་བར་དུ་ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་རབས་སྔ་མ་ཚོ་ནང་བཞིན། ཞང་ཞུང་སྒོ་ཕུག་བར་གསུམ་གྱི་ཡུལ་ཁམས་ཀུན་ལ་དབང་བསྒྱུར་བའི་སྲིད་ཤུགས་བརྟན་པོ་ཡིན་པའི་རྣམ་པ་གསལ་བོར་བསྟན་ཡོད།
2. ལིག་མི་རྐྱའི་དམག་སྡེ།
ཞང་རྒྱལ་ལིག་མི་རྐྱས་ཞང་ཞུང་སྒོ་ཕུག་བར་གསུམ་ལ་མངའ་བསྒྱུར་བའི་དུས་སྐབས་དེར་དམག་ཤུགས་ཆེན་པོ་ཡོད་པ་ཕྱི་རོལ་ཡུལ་གྱི་ཆ་རྐྱེན་དང་ཤིན་ཏུ་མཐུན་ལ་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དེབ་ཐེར་ཁག་ལས་ཀྱང་གསལ་བོར་རྟོགས་ནུས་ཏེ། 《ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ》ལས། (29)“རྒྱལ་འདྀ་འི་རིང་ལ༌། ཞང་ཞུང་ལྡེ་བུ། གཉེན་གྱྀ་ཡང་དོ།(ངོ)འཐབ་ཀྱྀ་ཡང་སྐལ་ཏེ། ། ཞང་ཞུང་བགད་དའུ། ། བཙན་མོ་སད་མར་ཀར། ། ལྀག་མྱི་རྷྱ་ལ་ཆབ་སྲྀད་ལ་གཤེགས་སོ།”ཞེས་པ་འདིས། སྐབས་དེ་དུས་ཁྲི་སྲོང་བརྩན་གྱི་གཉེན་ཚན་བསྒྲིགས་འོས་པ་ཀུན་གྱི་ནང་ནས་གལ་ཆེས་ཆེ་ཤོས་དང་འཐབ་ཟླར་གྱུར་བ་ཚང་མའི་ནང་གི་ཆེས་དཔུང་སྟོབས་ཆེ་བ་ནི་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་ཁབ་དེ་ཡིན་ལ། ཁྲི་སྲོང་བརྩན་གྱིས་སད་མར་ཀར་ཞང་རྒྱལ་ལིག་མི་རྐྱའི་བཙུན་མོར་བརྫངས་བའང་རྒྱ་བཟའ་དང་བལ་བཟའ་ཁབ་ཏུ་བཞེས་བ་བཞིན་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་དམིགས་ཡུལ་ངེས་ཅན་ཡོད། སྔོན་ལ་ཞང་ཞུང་དང་གཉེན་ཉེའི་འབྲེལ་བཙུགས་ཏེ་རིམ་གྱིས་ཐབས་ལ་བརྟེན་ནས་ཆབ་འོག་ཏུ་འགུགས་པ་ལས་ཐད་ཀར་དམག་འཐབ་ལ་བརྟེན་ན་ཞང་ཞུང་གི་དོ་ཟླར་མི་འོངས་བ་ཚིག་གི་ངམ་ལ་བརྟག་ན་ཤེས་ཐུབ་ལ། དུས་རབས་བདུན་པའི་དུས་དཀྱིལ་བོད་བཙན་པོའི་དམག་ཤུགས་ཀྱིས་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱའི་དམག་སྡེར་འགྲནཔའི་དཔུང་མི་བརྟན་པ་གསལ་བཤད་བྱས་ཡོད།《ལེགས་བཤད་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》ལས། (30)“ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལ་དམག་ས་གཞི་ཁེབས་པ་ཡོད། བོད་ཀྱི་རྒྱལ་བོ་ལ་དམག་བ་བྲེ་མོའི་གཞུང་ཙམ་ལས་མེད་པས་དངོས་སུ་བཏུལ་མི་ཐུབ་”ཞེས་པ་དང༌། 《འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་བོ》ལས། (31)“ལིག་མི་རྐྱ་ཡི་དུས་ཞང་ཞུང་ལ་དམག་སྟོང་སྡེ་དགུ་ཁྲི་དགུ་འབུམ་སུམ་པའི་སྟོང་བུ་ཆུང་ཡར་དེའི་མངའ་རིས”ཞེས་པ། 《ལེགས་བཤད་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》(32) དང་《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད》(3) གཉིས་སུ་ཁ་གཅིག་མཐུན་དུ།“ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྒྱ་བཞུགས་པའི་དུས་ཏེ། ཞང་ཞུང་ལ་དམག་སྟོང་སྡེ་དགུ་ཁྲི་དགུ་འབུམ་ཡོད་པའི་སྟེང་དུ་སུམ་པ་སྟོང་བུ་ཆུང་ཡན་ཆད་མངའ་རིས་ཡིན་ལ། བོད་ལ་སྟོང་སྡེ་བཞི་བཅུ་རྩ་གཉིས་སྟོང་བུ་ཆུང་གཅིག་དང་རྩ་གསུམ་ལས་མེད་པས་ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་བོ་བོད་རྒྱལ་གྱིས་དངོས་སུ་བཏུལ་མི་ཐུབ་མོད་”ཞེས་བྲིས་ཡོད་པ་སོགས་ཀྱིས་སྐབས་དེའི་ཞང་ཞུང་དང་བོད་ཀྱི་དམག་ཤུགས་ཀྱི་བར་ཁྱད་དང་མ་མཐར་དམག་སྡེའི་གྲངས་ཀྱང་གསལ་བོར་འཁོད་ཡོད་པས། འདི་ལས་ལྷག་པའི་གནས་ལུགས་ཞིག་བཙལ་བ་ནི་ཚིག་གི་ལྷག་མ་ཙམ་ལས་མ་འདས་སོ། །
ས་བཅད་གསུམ་པ། ཞང་ཞུང་རྒྱལ་པོ་ལིག་མི་རྐྱ་བཀྲོངས་ཚུལ་ཐད་ཀྱི་ལྟ་བ།
ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱ་བཀྲོངས་བའི་ཐད་ལ་ལྟ་ཚུལ་གཉིས་ཡོད། གཅིག་ནི་ཁྲོ་སྲོང་བརྩན་གྱིས་སྲིང་མོ་སད་མར་ཀར་གྱི་སྐུལ་མ་ལ་བརྟེན་ནས་ཞང་ཞུང་ལ་དམག་དྲངས་ཏེ་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱའི་སྲིད་བརླག་པ་དང༌། ཅིག་ཤོས་ནི་ཁྲི་སྲོང་བརྩན་གྱི་འཕྲུལ་བློན་སྣ་ནམ་ལེགས་གྲུབ་བྱ་བ་ཞིག་གིས་གསེར་ཕྱེ་གང་འབྲོང་རུ་གང་གིས་ལིག་མི་རྐྱའི་བཙན་མོ་ཆུང་བ་སྣང་བཟའ་སྒྲོན་ལེགས་བསླུས་བའི་གཡོ་སྒྱུ་ལ་བརྟེན་ནས་ཞང་ཞང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱ་བཀྲོངས་བའི་འདོད་ཚུལ་དེ་ཡིན། ལྟ་ཚུལ་གཉིས་ལས་སྔོན་མ་དེ་ཏུན་ཧུང་ཡིག་རྙིང་གི་རྗེས་འབྲང་པ་རྣམས་ཀྱི་འདོད་ཚུལ་ཡིན་ཏེ།《ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ》ལས༌། (34)“རྒྱལ་འདྀ་འི་རིང་ལ། ། ཞང་ཞུང་གྀ་རྒྱལ་བོ་ལ་དྲངས་སྟེ༌། ཆབ་སྲིད་མཛད་ནས། ཞང་ཞུང་གྀ་རྒྱལ་བོ་ལྀག་མྱི་རྷྱ་སྲིད་བརླག་སྟེ། ། ཞང་ཞུང་ཐམས་ཅད་འབངས་སུ་བཀུག་གོ”ཞེས་བྲིས་ཡོད་པ་ལསབྱུང་བ་ཡིན། ལྟ་ཚུལ་གཉིས་པ་ནི་བོན་གྱི་དེབ་ཐེར་ཁག་གི་རྗེས་འབྲང་པ་རྣམས་གྱི་འདོད་ཚུལ་ཏེ། 《ཞང་ཞུང་སྙན་རྒྱུད》ལས། (35)“ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་བོ་ལ་བཙུན་མོ་ཆུང་ཤེས་(ཤོས་)སྣང་བཟའ་སྒྲོན་ལེགས་བྱ་བ་ལོ་བཅོ་བརྒྱད་པ་ཞིག་ཡོད་པ་དེ་ལ་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་བོའི་འཕྲིན་བློན་ཞེ་ངན་ལ་གཡོ་ཆེ་བ་སྣ་ནམ་ལེགས་གྲུབ་བྱ་བ་ཞིག་གིས་གསེར་ཕྱེ་འབྲོང་རུ་གང་ཁྱེར། སྣང་བཟའ་ལེགས་སྒྲོན་ལ་བྱིན་ནས་སྨྲ་པ། སྣང་བཟའ་ལེགས་སྒྲོན་ཁྱེད་ལྟ་བུ་ཞིག་ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་བོའི་ཁབ་ཡང་ཆུན་བྱེད་པ། བོད་རང་དག་ཨ་ཅང་ཡང་ཆེ་སྟེ། བོད་ཀྱི་རྒྱལ་བོས་ཀྱང་མི་བཟོད་པར་འདུག་ན། འདི་སྨད་པའི་ཐབས་ཡོད་དམ། ཡོད་ན་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་བོས་ཀྱང་ཁབ་ཆེན་མོ་བྱ་ལ། བོད་ཀྱི་མངའ་རིས་སུམ་གཉིས་སྟེར་བར་འདུག་གོ། ཞེས་སྨྲས་བས། སྒྲོན་ལེགས་ན་རེ། ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་བོ་ལ་དམག་ས་གཞི་ཁེབས་པ་ཡོད། བོད་ཀྱི་རྒྱལ་བོ་ལ་དམག་བ་བྲེ་མོའི་གཞུང་ཙམ་ལས་མེད་པས་དངོས་སུ་བཏུལ་མི་ཐུབ། ངན་གཡོ་དང་ཐབས་ཇུས་ཀྱིས་འདུལ་ན་ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་བོ་ནི་ཟླ་བ་ཕྱི་བ་ལ་ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་ནས་སུམ་པ་གླིང་གི་གྱིམ་ཤོད་དུ་སྐུ་རྐྱེན་དང་བཅས་འདུན་མ་ལ་བཞུད་ཀྱིས། དེར་སྒུག་ལ་བསྒྲོང་མཛོད། དེའི་ཐབས་བདག་གིས་གདོད་བྱའོ། ། ཞེས་བུད་མེད་ཀྱི་བློ་ལ་ལྟོས་པ་བཅར་མི་འདོད་པས་དེ་སྐད་སྨྲས་སོ། ། དེ་ཡང་ཚེ་འདི་ལ་འོང་གི་བརྡ་ལ་ཁར་འཇོག་པར་ཆད་དོ། དེར་བོད་རྒྱལ་བློན་དམག་སྟོང་སྡེ་མང་པོ་དང་ཆས་ནས་འོང་སྟེ་སྣ་ནམ་ལེགས་གྲུབ་དང་རྒྱལ་བོ་གཉིས་སྔོན་དུ་ལ་ཁར་བྱོན་ནས་བལྟས་པས་ཆུ་སླང་ང་གང་གི་ནང་དུ་གསེར་ཆུང་དང་དུང་ཆུང་གཅིག དུག་མདེལ་གཅིག་དང་བཅས་བཞག་གདའ་འོ། ། བོད་རྒྱལ་ན་རེ། ཆུ་སླང་ང་གང་ནི་ཟླ་ཕྱི་མའི་ཉ་ལ་འོང་བ་ཡིན། གསེར་ཆུང་དང་དུང་ཆུང་ནི་དང་རའི་གསེར་ཕུག་དང༌། དུང་ཕུག་གཉིས་སུ་དམག་གིས་ཆོད་ལ་སྒུག་ཅིག་ཟེར་བ་ཡིན། དུག་མདའ་ནི་བརྣག་པ་སྐྱེད་ལ་སོད་ཅིག་བྱ་བ་ཡིན་ཟེར་ཏེ་དེ་ལྟར་སྒུགས་སོ། དེར་རྒྱལ་བོ་གཉིས་མཇལ་ནས་བོད་དམག་གིས་ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་བོ་བཀྲོངས་སོ། ། དེར་ཞང་ཞུང་འབུམ་སྡེ་ནི་ཕམ། བོད་ཁྲི་སྡེ་ནི་རྒྱལ་ལོ།”ཞེས་བྲིས་ཡོད་པ་ལས་བྱུང་བ་ཡིན། ལྟ་ཚུལ་འདི་གཉིས་ནི་དེང་སྐབས་རྩོད་གཞི་ཅན་དུ་གྱུར་ཡོད་མོད། བདག་ནི་ལྟ་ཚུལ་རྗེས་མ་བའི་རྗེས་འབྲང་པ་ཡིན་ཏེ། ལུང་ཅི་ཡོད་ཟེར་ན། (36)གཅིག་ནས་ཏུང་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ན་བོད་ཀྱི་རྗེ་བློན་རྣམས་ཀྱིས་ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་བོ་ལ་དམག་དྲངས་ཏེ་ལིག་མི་རྐྱའི་སྲིད་བརླག་པའི་ཚིག་ཙམ་ལས། ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་དངོས་སུ་དམག་དྲངས་ཏེ་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱའི་སྲིད་བརླག་པ་བྲིས་མེད་པས་ཚིག་དེ་འདང་རྒྱག་ས་ཞིག་རེད་ལ། ལྷག་པར་དུ་ཞང་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་རབས་དང་ཆོས་འབྱུང་སོགས་སུ་བཤད་ཚུལ་དེ་དང་མཐུན་པའི་སྐད་ཆ་ཚིག་གཅིག་ཀྱང་མ་རྙེད་དོ། གཉིས་སུ་ཞང་ཞུང་དང་བོད་ཀྱི་དམག་སྡེའི་བར་ཁྱད་ཚན་པ་སྔོན་མར་བརྗོད་ཚར་བ་བཞིན་བོད་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་བརྩན་ལ་ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་ལ་ཐད་ཀར་དུ་དམག་དྲངས་ཏེ་ཆབ་འོག་ཏུ་བསྡུ་བའི་དམག་ཤུགས་མེད་པ། གསུམ་ནས་ཞང་ཞུང་སྙན་རྒྱུད་ན་བཤད་པའི་ལྟ་བ་དེ་རུ། ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱ་ཅི་ལྟར་བཀྲོངས་པ་དང་བསྒྲོང་བའི་ས་གནས་སོགས་ཧ་ཅང་གསལ་པས་ལོ་རྒྱུས་དངོས་གཙོ་སྨྲ་བའི་བརྗོད་ཚུལ་དང་མཐུན་ལ། ལུང་དེ་རུ་བཤད་པའི་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱ་བཀྲོངས་བའི་“དྭང་རའི་གསེར་ཕུག་དུང་ཕུག”ཞེས་བའི་གནས་དེ། བཤད་རྒྱུན་ལ་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱ་དྭངས་ར་ཁྱུང་རྫོང་ནས་བཙོན་ལ་བཅུག་སྟེ་མཐར་བསྒྲོང་ཟེར་བའི་ས་གནས་དང་ཧ་ཅང་མཐུན་ཏེ། 《འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་བོ》ལས། (37)“གསེར་ཕུག་དང་དུང་ཕུག་ཟེར་བའི་ལུང་པ་དེང་སྐབས་ནག་ཚང་སྒོ་ནག་གི་སར། དྭང་ར་ཁྱུང་རྫོང་གི་ཤར་ཕྱོགས་ཀྱི་ལ་བརྒལ་ནས་ཁ་བྱང་དུ་བལྟས་ནས་ཕྱིན་ན་འདུག”ཟེར། བཞི་རུ་བཙན་མོ་སད་མ་ཀར་ལ་གཏམ་སྐྱེལ་དུ་མངགས་པའི་སྤུངས་གྱིམ་བཙན་རྨང་ཆུང་དང༌། ལིག་མི་རྐྱའི་བཙུན་མོ་ཆུང་བ་གུ་རུབ་ཟ་སྣང་སྒྲོན་ལེགས་མོ་བྱ་བ་གཡོ་འོག་ཏུ་བཅུག་པར་མངགས་པའི་འཕྲུལ་བློན་སྣང་ནམ་ལེགས་གྲུབ་བྱ་བ་གཉིས་དུས་མཉམ་དུ་ཞང་ཞུང་ལ་མངགས་པ་དང༌། དེ་གཉིས་ཀྱིས་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོའི་ནང་སྲིད་ལ་རྒྱུས་མངའ་ཆེ་བའི་བཙན་མོ་སད་མ་ཀར་གྱི་ཇུས་གཞི་ལྟར་གཡོ་ཐབས་སྣ་ཚོགས་བཏོན་ཅིང༌། མཐར་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་གཡོ་སྒྱུའི་དྲ་བ་ལ་ཚུད་པས་སུམ་པ་གླིང་གི་གྱིམ་ཤོད་དུ་བཞུད་པའི་ལམ་བར་དྭངས་ར་ཁྱུང་རྫོང་ནས་བཟུང་བའི་སྐབས་གླགས་ལ་བརྟེན་ནས། ཞང་ཞུང་ལ་དམག་དྲངས་ཏེ་ཞང་ཞུང་གི་རྒྱལ་སྲིད་བརླགས་པར་འདོད་ལ་དེ་ནི་ལོ་རྒྱུས་དངོས་ཀྱི་བདེན་གཏམ་ལ་ཡང་མཐུན་སྙམ།
མཇུག་བསྡུ་བའི་གཏམ།
ཞང་ཞུང་ཞེས་པ་ནི་གཙོ་བོ་ཞང་ཞུང་གི་ཡུལ་ལ་ངོས་འཛིན་པ་དང༌། ཟུར་དུ་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་རབས་དང༌གནས་དེར་འཁོད་པའི་ཡུལ་མི། ཞང་ཞུང་རིག་གནས་ལ་སོགས་ལའང་ངོས་འཛིན་བྱས་ཀྱང་མ་ཆོག་པ་མེད་སྙམ། དུས་རབས་བདུན་པའི་ཡར་སྔོན་ལ་ཞང་ཞུང་ནི་མངའ་ཁོངས་རྒྱ་ཆེ་ལ་སྲིད་ཤུགས་མདོ་དབུ་མཐོ་སྒང་ན་འགྲན་ཟླ་མེད་པའི་ཁེར་རྐྱང་གི་བཙན་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་ཅིག་ཡིན་ལ། ཞང་ཞུང་རིག་གནས་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་ཡུལ་ཁམས་ཚང་མར་ས་ཁྱབ་རྡོ་ཁྱབ་སུ་གྱུར་ཡོད། དུས་རབས་བདུན་པའི་ནང་དུ་ཤྭཀྱ་ཐུབ་པའི་བསྟན་པ་བོད་ཁམས་ལ་དར་བ་དབུ་བརྙེས་པ་ནས་ཞང་ཞུང་རིག་གནས་ཀྱིས་མདོ་དབུས་མཐོ་སྒང་གི་ཡུལ་ཁམས་ཀུན་ལ་མངའ་བསྒྱུར་བའི་རྣམ་པར་འགྱུར་ལྡོག་བྱུང་མགོ་བརྩམས་པ་དང༌། ཞང་ཞུང་གི་སྲིད་ཤུགས་གཞི་ནས་རྒུད་པའི་གནས་སུ་གྱར། ཞང་ཞུང་གི་སྲིད་ཤུགས་ཉམས་པ་ལ་ཕྱི་ནང་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་ཏེ། ནང་རྐྱེན་ནི་ཞང་རྒྱལ་ལིག་མི་རྐྱས་ནང་སྲིད་ཀྱི་དོ་དམ་ཐད་ལ་དེ་འདྲའི་ཞིབ་ཚགས་མེད་རྐྱེན་བཙུན་མོ་ཚོར་ནང་འཆམ་མེད་པ་དེས་སྲིད་ཤུགས་ཉམས་པར་ཐད་ཀའི་ཤུགས་རྐྱེན་ཐེབས་པ། ཕྱི་རྐྱེན་ནི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་མིག་རྒྱང་རིང་བའི་ཁྲི་སྲོང་བརྩན་བོད་བཙན་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་རྗེས་བོར་འཁྲུངས་ཞིང་ཕྱོགས་བཞིའི་རྒྱལ་ཕྲན་མང་པོ་ཞིག་དབང་དུ་བསྡུས་ནས་བོད་ཆེན་པོའི་རྒྱལ་ཁབ་བཙུགས་པར་བརྟེན། ཡར་ཀླུང་གི་སྲིད་ཤུགས་ཇེ་བརྟན་དང་འཕེལ་རྒྱས་ཆེན་པོ་བྱུང་ཡོད་པ་དང༌། ཁྲི་སྲོང་བརྩན་གྱི་ཚེ་སྨད་ལ་ཐུབ་པའི་བསྟན་པ་ཡར་ཀླུང་ལ་དར་འགོ་ཚུགས་པས་གཤེན་བསྟན་དང་ཐུབ་བསྟན་གྱི་བར་དུ་འགལ་འདུ་རྣོ་ངར་ཅན་བྱུང་བ་སོགས་ཀྱིས་ཕྱི་ནང་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་བྱས་སོ། །
རྒྱལ་བོ་ལིག་མི་རྐྱའི་དུས་སུ་ཞང་ཞུང་གི་སྲིད་ཤུགས་འཕེལ་བའི་རྩེར་སོན་པའི་དུས་ལ་བབས་ཡོད་པས། ཡར་ཀླུང་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་སྲིད་ཤུགས་རྐྱང་རྐྱང་ལ་བརྟེན་ཏེ་ཞང་ཞུང་རྗེ་བོའི་འགྲན་ཟླར་ལངས་དཀའ་མོད། གོང་གི་ཕྱི་ནང་གི་རྒྱུ་རྐྱེན་དག་གི་དབང་གིས་ཞང་ཞུང་གི་སྲིད་ཤུགས་རིམ་གྱིས་ཉམས་ཏེ་བོད་བཙན་པོའི་མངའ་འོག་ཏུ་འདུ་བའི་ཚུལ་བསྟན་མོད། འོན་ཀྱང༌། ཞང་ཞུང་རིག་གནས་ཀྱིས་ཞང་ཞུང་ནས་བོད་བཙན་པོའི་མངའ་ཁོངས་ཡོངས་སུ་མངའ་བསྒྱུར་བའི་རྣམ་པ་དེ། རྒྱལ་བོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱིས་སྲིད་དབང་ལ་བརྟེན་ཏེ་བོན་གྱི་བསྟན་པ་རྒྱ་ཆེར་བསྣུབ་པའི་བར་དུ་ཉམས་རྒུད་དུ་གྱུར་མེད་པ་ལོ་རྒྱུས་དངོས་དང་མཐུན་ནོ། །
མཆན་འགྲེལ།
(1)《ཏུང་ཧུང་ནས་ཐོན་པའི་བབོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ།》 p. 57 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྒྲིགས།
(2) (3)《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་སྒྲོན།》 p.162 p.169 སྤ་བསྟན་རྒྱལ་བཟང་བོས་བརྩམས། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1991.12
(4) (5) 《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད།》 p.339-340 ནམ་མཁའི་ནོར་བུས་བརྩམས། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1996.5 《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད》དང་《བོན་སྒོ་》ལྟ་བུ་ནི་དེང་རབས་ཀྱི་མཁས་པ་ཚོའི་བརྩམས་ཆོས་ཡིན་པས་གནའ་བོའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱེད་སྐབས་ལུང་དུ་འཇོག་དཀའ་མོད། འོན་ཀྱང༌། ཁོ་ཚོའི་ལྟ་བ་དང་ལུང་འདྲེན་སའང་གནའ་བོའི་དཔེ་རྙིང་དག་ལས་བླངས་པས་ལུང་དུ་བཞག་ཀྱང་མ་ཆོག་པ་མེད་སྙམ།
(6)《བོན་སྒོ།》 དེབ་བཅུ་བདུན་པ། p.53 བོན་མཐུན་འབྲེལ་ལྷན་ཁང་གི་ལོ་དེབ།
(7)《ལེགས་བཤད་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད།》 p. 208 ཤར་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1985.9
(8)《བོན་སྒོ།》 དེབ་བཅུ་བཞི་བ། p.74 བོན་མཐུན་འབྲེལ་ལྷན་ཁང་གི་ལོ་དེབ།
(9)《ཏུང་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ།》 p.57 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྒྲིགས།
(10) 《བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་གནའ་རྩོམ་གཅེས་བསྡུས།》 p.5 གོ་ཤུལ་གྲགས་པ་འབྱུང་གནས་ཀྱིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌།
(11)《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད།》 p. 340 ནམ་མཁའི་ནོར་བུ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1996.5
(12)《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད་》ཀྱི་ཤོག་ངོས་339-340ན་གསལ་བའི་ལུང་འདི་ཏུང་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་ལ་ཁུངས་གཏུགས་པ་རེད།
(13)《འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་བོ།》p.27 ཡོངས་འཛིན་བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག ཁྲི་བརྟན་ནོར་བུ་རྩེའི་དཔེ་མཛོད་ཁང༌། 2005.1
(14)《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད།》 p. 343 ནམ་མཁའི་ནོར་བུ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1996.5
(15)《འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་བོ།》 p.33 ཡོངས་འཛིན་བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག ཁྲི་བརྟན་ནོར་བུ་རྩེའི་དཔེ་མཛོད་ཁང༌། 2005.1
(16)《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་སྒྲོན།》 p.169 སྤ་བསྟན་རྒྱལ་བཟང་པོ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1991.12
(17)《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད།》 p.341 ནམ་མཁའི་ནོར་བུ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1996.5
(18) 《འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་བོ།》 p.33 ཡོངས་འཛིན་བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག ཁྲི་བརྟན་ནོར་བུ་རྩེའི་དཔེ་མཛོད་ཁང༌། 2005.1
(19)《ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ།》 p.57 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྒྲིགས།
(20)《ཏུང་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུ་ཡིག་ཆ།》 p.58 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྒྲིགས།
(21)《ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ།》 p.58 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྒྲིསག
(22)《ཁྱུང་ཕོའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང་།》 p36-p37 ཁྲོ་ཆེན་རྒྱལ་བོའི་ཡིག་ཚང་དུ་ཚེ་དབང་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་ཉར་ཚགས་བྱས་བའི་ཡིག་རྙིང་ཞིག་ཡིན། རྗེས་སུ་ལི་ཤི་སྤྲུལ་སྐུ་གཤེན་རྒྱལ་བསྟན་འཛིན་གྱིས་པེ་ཅིན་ནང་བསྟན་སློབ་གླིང་ནས་བསྒྲིགས།
(23)《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད།》 p. 345 ནམ་མཁའི་ནོར་བུ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1996.5
(24)《གངས་ཏི་སེའི་དཀར་ཆག་ཚངས་དབྱངས་ཡིད་འཕྲོག》 བརྩམ་ཆོས་འདི་བོན་གྱི་མཁས་པ་གྲུབ་དབང་བསྟན་འཛིན་རིན་ཆེན་གྱིས་མཛད་ལ། 《ཞང་ཞུང་རིག་གནས》ཞེས་པའི་ཞང་ཞུང་རིག་གནས་དར་རྒྱས་ཚོགས་པས་གཙོ་གཉེར་བྱས་པའི2003ལོའི་དུས་དེབ་སྟེང་བཀོད་ཡོད། p.25
(25) (26)《འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་བོ།》 ཤོག་ངོས་23པར་གསལ་ལ་ཁོང་གིས་ལུང་དེ་གཉིས་《བོན་གྱི་བསྟན་འབྱུང་》དང་《སྐྱབས་སྟོན་ཁྲོ་འགྲེལ》གཉིས་ལས་དྲངས་པ་ཡིན་ཞེས་གསལ་བོར་བཀོད།
(27)《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད།》 p.200 ནམ་མཁའི་ནོར་བུ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1996.5
(28)《ལེགས་བཤད་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད།》 p.208 ཤར་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1985.9
(29)《ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ།》 p. 57 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྒྲིགས།
(30)《ལེགས་བཤད་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད།》 p.208 ཤར་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1985.9
(31)《འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་བོ།》 p.23 ཡོངས་འཛིན་བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག ཁྲི་བརྟན་ནོར་བུ་རྩེའི་དཔེ་མཛོད་ཁང༌། 2005.1
(32)《ལེགས་བཤད་རིན་པོ་ཆེའི་གཏེར་མཛོད།》 p.208 ཤར་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1985.9
(33)《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད།》 p.343 ནམ་མཁའི་ནོར་བུ། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1996.5
(34)《ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ།》 p.59 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྒྲིགས།
(35)《ཞང་ཞུང་སྙན་རྒྱུད》ཞེས་པའི་ལུང་འདི་ནི་《ཞང་ཞུང་སྙན་རྒྱུད་ལས་བོན་མ་ནུབ་པའི་གཏན་ཚིགས》 ཞེས་པ་ལས་དྲངས་པ་ཡིན། ལུང་འདིར་རྒྱལ་བོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་དུས་ཞེས་བྲིས་ཡོད་མོད། དོན་དངོས་སུ་དེ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་དུས་སུ་མ་ཡིན་པར་ཁྲི་སྲོང་བརྩན་གྱི་དུས་སུ་ཡིན་པ་ནི། 《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད》ལས། p.343-344 ཐོག་མར་ལུང་འདིའི་ནང་བོད་ཀྱི་རྒྱལ་བོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་བཞུགས་པའི་དུས་ཞེས་བཙན་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེའུ་བཙན་གྱི་སྐུ་དུས་སུ་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་ཏུ་ཆ་འཇོག་གནང་ཡོད་འདུག་པ་དེའི་རྒྱུ་མཚན་ནི། བོན་ལུགས་ཡོངས་གྲགས་སུ་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱིས་བོན་བསྣུབས་ཞེས་པའི་གཏམ་འདི་བོན་པོ་ཚང་མར་ཁ་བྱང་ལག་བྱང་དུ་ཡོད་པའི་གླེང་མོལ་ཞིག་ཡིན་པར་བརྟེན། འདིར་བོན་མ་ནུབ་པའི་གཏན་ཚིགས་བཤད་པོའི་ལོ་རྒྱུས་དེར་ཡང༌། དེ་སྔོན་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་སྐབས་ཞང་ཞུང་ཁྱུང་ལུང་གི་རྒྱལ་བོ་རྐྱའི་ཆབ་སྲིད་བརླགས་པའི་ཚུལ་དེ་དང་མཉམ་དུ་བསྲེས་ཏེ་བཤད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཤིག་ཡིན་པ་ནི་སྨོས་མ་དགོསསོ།
(36) ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་ན་“རྒྱལ་འདྀ་འི་རིང་ལ། ། ཞང་ཞུང་གྀ་རྒྱལ་བོ་ལ་དྲངས་སྟེ༌། ཆབ་སྲིད་མཛད་ནས།ཞང་ཞུང་གྀ་རྒྱལ་བོ་ལྀག་མྱི་རྷྱ་སྲིད་བརླག་སྟེ། ། ཞང་ཞུང་ཐམས་ཅད་འབངས་སུ་བཀུག་གོ”ཞེས་བྲིས་ཡོད་པ་འདི་ཡིས་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོའི་སྟེང་དུ་དམག་དྲངས་ཏེ་འཐབ་པ་ལས། དམག་འདྲེན་དུས་ཞང་ཞུང་རྒྱལ་བོ་ཞུང་ཞུང་ན་ཡོད་དམ་དྭང་ར་ན་ཡོད་པའི་ས་གནས་ཅི་ཡང་བཤད་མེད་པས། 《ཞང་ཞུང་སྙན་རྒྱུད》གི་ནང་དུ་ས་གནས་སོགས་ཧ་ཅང་གསལ་བོ་ཡིན་པས་བཤད་ཚུལ་དེ་དང་སྦྱར་ཀྱང་མ་འགྲིག་པ་མེད་སྙམ།
(37)《འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་བོ།》p.34 ཡོངས་འཛིན་བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག ཁྲི་བརྟན་ནོར་བུ་རྩེའི་དཔེ་མཛོད་ཁང། 2005.1
ཟུར་ལྟའི་ཡིག་ཆ།
[1]《རྫོགས་པ་ཆེན་པོ་ཞང་ཞུང་སྙན་རྒྱུད་བཀའ་རྒྱུད་སྐོར་བཞིའི་གསུང་པོད》 སྣང་མཐའ་བསྟན་འཛིན་ཉི་མས་སྒྲིག ཞང་བོད་ཤེས་རིག་པར་སྒྲིག་ལྟེ་གནས་ཁག་གི་བསྒྲིགས། 2005.12
[2]《ལེགས་བཤད་རིན་པོའི་ཆེའི་གཏེར་མཛོད》 ཤར་རྫ་བཀྲ་ཤིས་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1985.
[3]《བསྟན་པ་དར་ནུབ་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གསལ་བྱེད་སྒྲོན་མ》 གྱེར་ཆེན་སྣང་བཞེར་ལོད་པོ། དུས་རབས་བདུན་པ། དབུ་མེད་ལག་བྲིས་མ།
[4]《བསྟན་པའི་རྣམ་བཤད་དར་རྒྱས་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ》 སྤ་བསྟན་རྒྱལ་བཟང་པོ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1991.12
[5] 《གླིང་གཞི་བསྟན་པའི་འབྱུང་ཁུངས》 ཁྱུང་པོ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན། དུས་རབས14བའི་ནང་གི་དབུ་མེད་ལག༌མ།
[6] 《སྲིད་པ་རྒྱུད་ཀྱི་ཁ་བྱང༌》 ཁོད་པོ་བློ་གྲོས་ཐོགས་མེད། དུས་རབས14བའི་ནང་གི་དབུ་མེད་ལག་བྲིས་མ།
[7] 《ཁྱུང་ཕོའི་རྒྱལ་རྒྱུད་ཤེལ་དཀར་མེ་ལོང༌》 ཁྲོ་ཆེན་རྒྱལ་བོའི་ཡིག་ཚང་ནས་ཚེ་དབང་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་ཉར་ཚགས་བྱས། རྗེས་སུ་ལི་ཤུ་སྤྲུལ་སྐུ་གཤེན་རྒྱལ་བསྟན་འཛིན་གྱིས་བསྒྲིགས་ཏེ་དཔར་ལ་བཀོད།
[8] 《འཛམ་གླིང་གངས་རྒྱལ་ཏི་སེའི་དཀར་ཆགས་ཚངས་དབྱངས་ཡིད་འཕྲོག》གྲུབ་དབང་བསྟན་འཛིན་རིན་ཆེནརྒྱལ་མཚན། ཞང་ཞུང་རིག་གནས་དར་རྒྱས་ཚོགས་པས་གཙོ་གཉེར་བྱས་བའི་《ཞང་ཞུང་རིག་གནས》ཞེས་པའི་དུས་དེབ་ཏུ་བཀོད་ཡོད།
[9] 《བོན་ཆོས་དར་ནུམ་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་བསྒྲགས་པ་རིན་ཆེན་གླིང་གྲགས》 གྲགས་པ་རིན་ཆེན། ཐོབ་གསར་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གི་ཤིང་དཔར།
[10] 《རྒྱལ་རབས་བོན་གྱི་འབྱུང་གནས》 ཁྱུང་པོ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་གྱིས¿དུས་རབས14¿བའི་ནང་མཛད། རྗེས་སུ་བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག་གིས་ལག་བྲིས་བྱས་བའི་དབུ་ཅན་དཔར་མ།
[11]《ཞང་བོད་ལོ་རྒྱུས་ཏི་སེའི་འོད》ནམ་མཁའི་ནོར་བུ། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1996 9
[12]《འབེལ་གཏམ་ལུང་གི་སྙིང་བོ 》 སློབ་དཔོན་བསྟན་འཛིན་རྣམ་དག ཁྲི་བརྟན་ནོར་བུ་རྩེའི་དཔེ་མཛོད་ཁང༌། 2005.1
[13] 《འཛམ་གླིང་ཡུལ་བཤད》 སྐལ་བཟང་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན། དབུ་མེད་ཤིང་དཔར།
[14] 《ཆོས་འབྱུང་མཁས་བའི་དགའ་སྟོན》 དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 2006.1
[15] 《བོད་བཙན་པོའི་སྐབས་ཀྱི་གནའ་རྩོམ་གཅེས་བསྡུས》 གོ་ཤུལ་གྲགས་པ་འབྱུང་གནས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 2001.6
[16]《ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ》 མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྒྲིགས། 1980
[17]《ཐང་ཡིག་གསར་རྙིང་ལས་བྱུང་བའི་བོད་ཆེན་པོའིསྲིད་ལུགས》 དོན་གྲུབ་རྒྱལ་དང་ཁྲིན་ཆིན་དབྱིན་གཉིས་ཀྱིས་བསྒྱུར། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 1983.6
དཔྱད་རྩོམ་གྱི་སྐོར།
[1] 《མདའ་དང་འཕང་》 མཁར་རྨེའུ་བསམ་གཏན་གྱི་གསུང་རྩོམ་ཕྱོགས་བསྒྲིགས། ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག་དཔེ་སྐྲུན་ཁང༌། 2007.9
[2] 《བོད་ཡིག་གི་འབྱུང་གཞིར་དཔྱད་པ》 ཚེ་རིང་ཐར། 《ཀྲུང་གོའི་བོད་ཀྱི་ཤེས་རིག》དུས་དེབ། 1988ལོའི་དེབ་དང་པོ།
[3] 《ཞང་ཞུང་གི་ཤེས་རིག》 ཚེ་རིང་ཐར། 《བོད་ལྗོངས་ཞིབ་འཇུག》དུས་དེབ། 1985ལོའི་དེབ2པ།
[4]《བོན་སྒོ》འདོན་ཐེངས་བཅུ་བཞི་བ། 2001
[5]《བོན་སྒོ》འདོན་ཐེངས་བཞི་པ། 1990
༼དཔྱོད་ལྡན་མཆོད་པའི་མེ་ཏོག༽སྤྱིའི་དེབ་གྲངས་ལྔ་བ་ལས་བཤུས།